سرانه فضای آموزشی دانش‌آموزان مشهدی پایین‌تر از متوسط استانی و کشوری | تحصیل در ۳.۵ مترمربع

نگاهی آماری و تحلیلی به سهم هر دانش‌آموز در مشهد از فضای آموزشی نشان می‌دهد که تا تکلیف برنامه هفتم توسعه فاصله وجود دارد.

خبرنگار فاطمه رافع

به گزارش شهرآرانیوز؛ «پاییز و زمستان یک‌جور، بهار هم یک‌جور؛ خسته شدیم از اینکه بچه‎ها در کلاس درس، بیماری‌شان را به‌هم منتقل می‌کنند و همین موضوع باعث شده است همیشه دوره بیماری‌شان طولانی باشد». این جملات، گلایه یک مادر مشهدی است که دختر سیزده‌ساله‌اش در کلاسی پنجاه‌ویک‌نفره و پسر نه‌ساله‌اش نیز در کلاسی چهل‌وپنج‌نفره مشغول به تحصیل هستند؛ کلاس‌هایی که به‌گفته خودش «تهویه درست‌وحسابی» هم ندارند.

اصلا موضوع انتقال بیماری و تهویه کلاس را بگذارید کنار؛ در یک کلاس پنجاه‌ویک‌نفره، معلم چقدر فرصت آموزش به هریک از این دانش‌آموزان را دارد؟ یا اصلا خود دانش‌آموز چطور می‌تواند میان آن همه شلوغی چیزی یاد بگیرد؟ سال تحصیلی جاری تقریبا رو به اتمام است، اما قصه کمبود سرانه فضای آموزشی در مشهد و استان، مثنوی هفتادمن‌کاغذ است که همچنان اندر خم یک کوچه مانده و تا حل آن، راه زیادی باقی است.

کمبود ۸۶۶۵ کلاس در استان

۳/۴ مترمربع؛ این رقم سهم هر دانش آموز را در خراسان رضوی از فضا‌های آموزشی نشان می‌دهد؛ رقمی که به گفته حمیدرضا خان محمدی، رئیس سازمان نوسازی مدارس، میانگین آن در کشور ۴/۵ مترمربع است.

تا همین جا هم یعنی سرانه فضای آموزشی در استان ما ۱/۱ مترمربع از میانگین کشوری کمتر است و به گفته میکائیل باقری، سرپرست پیشین اداره کل آموزش وپرورش خراسان رضوی، برای رسیدن به میانگین کشوری باید ۸ هزارو ۶۶۵ کلاس درس در استان ساخته شود که ۳ هزارو ۷۴۸ کلاس آن سهم مشهد است؛ وضعیتی که البته رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور که اوایل فروردین امسال میهمان مشهد بود، آن را این طور توصیف کرد: «نهضت توسعه عدالت آموزشی باید به درستی شکل گیرد.

اگر ساختار‌های پیشین کارآمد بودند، اکنون با کمبود ضروری ۴هزارو ۶۰۰ کلاس در استان مواجه نمی‌شدیم». همین آبان پارسال بود که خان محمدی، خراسان رضوی را پس از استان‌های خوزستان و سیستان وبلوچستان در صدر فهرست استان‌هایی که نیاز مالی شدید و توجه بسیار برای ساخت مدرسه را‌ می‌طلبند، اعلام کرده بود. به همه این‌ها تکالیف اسناد بالادستی را هم اضافه کنید تا متوجه شوید که در این زمینه وضعیت خوبی نداریم. سند تحول بنیادین آموزش وپرورش که در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسید، میزان مطلوب سرانه آموزشی را ۴/۸ مترمربع اعلام کرده است؛ رقمی که سرانه استاندارد جهانی هم هست.

ازسوی دیگر در برنامه هفتم توسعه که ۱۴۰۷ سال پایانی آن است، سرانه آموزشی ۱/۶ مترمربعی به ازای هر دانش آموز تعریف شده است. علاوه بر این‌ها باید به وضعیت مدارس فرسوده و بحرانی استان هم توجه کرد و آن طور که جاسم حسین پور، مدیرکل نوسازی مدارس استان، فروردین امسال اعلام کرده است، ۱۲۳ مدرسه و ۸۰۳ کلاس درس را در خراسان رضوی شامل می‌شود.

۵۵ همت؛ نیاز مالی استان

برای رسیدن به سرانه آموزشی ۱/۶ مترمربعی در خراسان رضوی که تکلیف برنامه هفتم توسعه است، باید ۲ میلیون ‎و ۵۰۰ هزار مترمربع فضای آموزشی در استان ساخته شود؛ رقمی که به گفته حسین پور، مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس خراسان رضوی، که البته به صورت مکتوب به پرسش‌های خبرنگار ما پاسخ‌های مختصری داده است، یک میلیون ‎و ۸۰۰ هزار مترمربع آن باید سهم مشهد باشد تا این شهر هم که سرانه فضای آموزشی کنونی اش ۵/۳ مترمربع است، به سرانه تکلیف شده در برنامه هفتم برسد.

حسین پور این نکته را هم می‌گوید که براساس برنامه هفتم توسعه، سرانه فضای آموزشی باید ۶.۱ مترمربع باشد که با توجه به سرانه فعلی در استان، در خراسان رضوی به افزایش ۱.۶ مترمربعی سرانه نیاز داریم؛ رقمی که در شهر مشهد ۶/۲ مترمربع تا تکلیف برنامه هفتم توسعه فاصله دارد.

از مدیرکل نوسازی مدارس استان می‌پرسیم تا مهر امسال چند مدرسه و چند کلاس درس دراختیار دانش آموزان مشهد و استان قرار خواهد گرفت. پاسخ او این است: در سال‌های عادی، ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ کلاس درس تحویل آموزش وپرورش داده خواهد شد.

با توجه به عقب ماندگی سرانه فضای آموزشی در مشهد و استان از میانگین کشوری، چند سال زمان نیاز است تا به این رقم ۶.۱ مترمربعی برسیم؟ حسین پور در پاسخ به این پرسش هم به گفتن این جمله کوتاه بسنده می‌کند: امیدواریم تا پایان برنامه هفتم این امر محقق شود.

اگر هزینه ساخت هر مترمربع فضای آموزشی را ۲۲ میلیون تومان درنظر بگیریم، به صورت تقریبی برای مشهد ۳۵ هزار میلیارد تومان و برای استان ۵۵ هزار میلیارد تومان اعتبار موردنیاز است تا به سرانه ۶.۱ مترمربعی فضای آموزشی به ازای هر دانش آموز برسیم. این آمار و ارقام را که مدیرکل نوسازی مدارس استان اعلام می‌کند، اگر درکنار رقم ۱/۲ هزار میلیارد تومانی منابع دولتی و ۶/۱ هزار میلیارد تومانی منابع حاصل از مولدسازی املاک آموزش وپرورش استان بگذاریم، متوجه می‌شویم که تا سال ۱۴۰۴ که افق برنامه هفتم توسعه است، رسیدن به این سرانه در استان، احتمالا محقق نخواهد شد، مگر آنکه معجزه‌ای رخ دهد و ابر و باد و مه و خورشید و فلک دست به دست هم بدهند.

حسین پور البته این نکته را هم می‌گوید که کسری بودجه و منابع مالی قرار است از طریق کمک خیران حقیقی و حقوقی، بنگاه‌های اقتصادی، مؤسسات خیریه و مردم نهاد، فرصت‌های جدید اعتباری در برنامه هفتم توسعه، مولدسازی و مسئولیت‌های اجتماعی تأمین شود.

او به مشارکت خیران در ساخت مدرسه اشاره می‌کند و‌ می‌گوید: پیش بینی می‌شود خیران در ساخت حدود پانصد کلاس درس مشارکت کنند.

همه، پای کار بیایند

کمبود زمین برای ساخت مدرسه به ویژه در شهر مشهد، کمبود منابع مالی و اعتباری و همچنین افزایش جمعیت مهاجر از چالش‌های موجود در مسیر افزایش سرانه آموزشی در مشهد و استان است که به گفته حسین پور، برای رفع آن‌ها همکاری با شهرداری برای شناسایی و واگذاری زمین‌های دارای کاربری آموزشی، مکاتبه با دستگاه‌های اجرایی برای تغییرکاربری و واگذاری زمین‌های مازاد، استفاده از زمین‌های موقوفه و زمین‌های با کاربری آموزشی آستان قدس رضوی و استفاده از تعاملات بین دستگاهی در دستورکار است.

او با بیان اینکه امسال حداقل پنجاه قطعه زمین برای ساخت مدرسه در مشهد موردنیاز است، به این نکته هم اشاره می‌کند که: تأمین زمین برای ساخت مدارس در مشهد با همکاری دستگاه‌های مختلف، بهبود یافته است، اما همچنان با چالش‌هایی مواجه است. اگر شهرداری مشهد، آستان قدس رضوی، راه وشهرسازی و سایر دستگاه ها، زمین‌هایی با کاربری آموزشی را دراختیار آموزش وپرورش قرار دهند، می‌تواند در رفع این مشکل راهگشا باشد.

آسیب‌های کمبود سرانه

یکی از آسیب‌های مهم کمبود سرانه فضای آموزشی، وجود کلاس‌های شلوغ و پرتراکم است؛ موضوعی که رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، نیز بر آن مهر تأیید زده و گفته است: «طبق مصوبه شورای عالی آموزش وپرورش، تراکم دانش آموزان در کلاس‌های ابتدایی باید حداکثر ۲۶نفر باشد، با این حال کمبود معلم و مدرسه سبب شده است کلاس‌هایی با بیش از ۳۵ و ۴۰دانش آموز نیز تشکیل شود».

روایت حکیم زاده در استانی مثل خراسان رضوی که با وجود بیش از ۵/۱ میلیون دانش آموز، ۹ درصد جمعیت دانش آموزی کشور را در خود جای داده است و ازسوی دیگر میزبان مهاجران هم هست، نیز صدق می‌کند. کلاس‌های شلوغ آن طور که خود حکیم زاده گفته است «در مناطق مرفه و مدارس غیردولتی تشکیل نمی‌شوند، بلکه در مناطقی برگزار می‌شوند که دانش آموزان آسیب می‌بینند و درنهایت، کیفیت آموزش نیز کاهش می‌یابد».

این مسئله در حاشیه شهر مشهد صادق است؛ به ویژه اینکه سرانه فضای آموزشی در حاشیه شهر کمتر از میانگین استانی است. کمبود سرانه فضای آموزشی و وجود کلاس‌های شلوغ و پرتراکم، علاوه بر کاهش کیفیت آموزش، فرسودگی شغلی معلمان را نیز به دنبال دارد. از سوی دیگر سبب می‌شود خانواده‌هایی که تمکن مالی دارند، فرزندانشان را راهی مدارس غیرانتفاعی کنند و همین موضوع نیز به افزایش نابرابری آموزشی و اجتماعی دامن می‌زند.

وعده یک ساله برای جبران کمبود مدرسه

دهم فروردین و در جلسه شورای آموزش وپرورش استان خراسان رضوی بود که بنا به پیشنهاد و تأکید غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی، مقرر شد همه مدیران ارشد استان در روز‌های جمعه در محل پروژه‌های نهضت تحولی مدرسه سازی دولت چهاردهم حضور یابند و با کارگری درکنار مردم در ساخت مدرسه سهیم شوند.

«در نهضت توسعه عدالت در فضا‌های آموزشی، به طور متوسط دو مدرسه در روز به بهره برداری می‌رسد که هم افزایی و هم گرایی مدیران در این بخش، نشان دهنده اهمیت موضوع است». این خبر را هم مظفری در روز ۲۹ فروردین و در حاشیه یکی از همان برنامه‌های «جمعه‌های مدرسه سازی» اعلام کرد و وعده داد که طبق برنامه ریزی‌های صورت گرفته تا پایان امسال، ۷۰۵مدرسه جدید در استان ساخته خواهد شد.

او در حاشیه بازدید از مجموعه طرح‌های احداث ۴۲مدرسه در حاشیه شهر مشهد این نکته را هم گفت که ساخت این تعداد مدرسه به ۵/۶ همت اعتبار نیاز دارد که بخشی از آن تأمین شده است و بخشی دیگر نیازمند همکاری مردم و خیران است. به دنبال ساخت این مدارس، ۴ هزارو۷۰۰کلاس درس جدید دراختیار دانش آموزان استان قرار می‌گیرد که البته رقم زیادی است و باید تلاش کنیم تا محقق شود.

«ما می‌توانیم استان خراسان رضوی را تا پایان سال آینده و حتی امسال از کمبود زیرساختی نجات بدهیم. حالا آقای رئیس جمهور تأکید کرده‌اند باید یک ساله این پروژه تمام شود، اما درهرحال، به زودی واقعا به سرانجام خواهد رسید». این وعده را هم مظفری ۱۶ اردیبهشت امسال در نشست کارگروه آموزش وپرورش اتاق اندیشه ورزی استان اعلام کرده است.

مصطفی اسدی، مدیرکل آموزش و پرورش استان هم همین چند روز پیش در نشست مشترک اعضای شورا و روسای ادارات آموزش و پرورش خراسان‌رضوی اعلام کرده که بیش از ۷۰۰ پروژه با بیش از ۴ هزار کلاس درس تا پایان سال اجرایی خواهد شد.

باید‌هایی برای رشد سرانه

میزان بهره مندی هر دانش آموز از فضای آموزشی، یکی از شاخص‌های کلیدی در ارزیابی تحقق عدالت آموزشی محسوب می‌شود. براساس استاندارد‌های جهانی، سرانه مطلوب فضای آموزشی برای هر دانش آموز، ۴/۸ مترمربع است و بررسی وضعیت مشهد و خراسان رضوی، نشان می‌دهد که تا رسیدن به نقطه مطلوب هنوز فاصله زیادی داریم.

حل این مسئله نیازمند عزم ملی، افزایش بودجه، مشارکت بخش خصوصی و برنامه ریزی‌های بلندمدت است. به بیان دیگر، همه باید پای کار بیایند تا شاید گام مؤثری برای افزایش سرانه فضای آموزشی، تحقق عدالت آموزشی و ارتقای کیفیت یادگیری دانش آموزانی که قرار است آینده این مرزوبوم را بسازند، برداشته شود.